در بين كشورهاي عرب محافظه كار، لزوم برخورد مناسب با پيامدهاي شرايطي كه احتمالا ظرف 6 ماه آينده رخ خواهد داد و همچنين بازنگري در برخي قضاوت هاي گذشته را ايجاب مي نمايد.

كشورهاي حاشيه خليج فارس، طي اين دوره مناقشه آميز طولاني، موفق شدند.

اگر اين گزينه ها براي سرنگون كردن صدام ناكافي باشند يا اقدامات تحريك آميز عراق ادامه يابد، تهران احتمالا صبر خود را از دست خواهد داد و يك عمليات وسيع را در خاك عراق شروع خواهد كرد. اگر ارتش عراق به شدت فلج يا بصره تصرف شده بود. خود رژيم بعثي به شدت آسيب مي ديد و شانس صدام براي بقاء اندك مي شد.

عدم وجود يك جانشين براي صدام به دوره حكومتي جمعي (شورايي) اشاره مي كند كه توسط اشخاص عمده نظامي و امنيتي اداره مي شد و هيچ گونه تغييري در سياست خارجي وجود نداشت. حكومت شورايي به دليل اين كه اشخاص رهبري كننده آن در مكتب جاسوسي و تباني، درس خوانده اند و به دنبال تفوق بر يكديگر هستند، سرانجام فرو خواهد پاشيد. تحت اين شرايط، عراق احتمالا در ديدگاه خود راديكال تر خواهد شد و به دنبال برقراري روابط بهتر با كشورهاي جبهه پايداري خواهد بود.

حكومت مذهبي ايران كه براي مدت طولاني حتي پس از درگذشت آيت الله خميني همچنان بر سر كار باقي خواهد ماند، خود را به عنوان رهبر افراد تحت سلطه امپرياليسم خصوصا امريكا مي داند. اين جنگ اتحاد ليبي، سوريه و ايران را تقويت كرده است اما بعيد است كه اين مشاركت پس از حذف صدام حسين ادامه يابد.

حافظ اسد، رئيس جمهور سوريه احتمالا به حمايت خود از ايران ادامه مي دهد اگر چه احتمالا خود راه پس از تصرف عراق توسط ايران كنار خواهد كشيد. اسد از ايجاد حكومت شيعه اصول گرا در عراق كه مي تواند باعث افزايش

حمايت عراق از اصول گرايان سني سوري مخالف رژيم سكولار اسد باشد، واهمه دارد.

با اين حال، ما شك داريم كه حتي يك حمله وسيع از جانب ايران باعث ايجاد جنگ عربي - ايراني شود. هيچ يك از كشورهاي ميانه روي عرب به جز مصر، توانايي نظامي براي انجام چنين حمله اي ندارند. با اين حال، احتمالا بعيد است كه قاهره خطر درگير شدن در يك جنگ طولاني مدت و پر هزينه را كه نتايج نامشخصي در بر خواهد داشت و تنها از حمايت اندك داخلي نيز برخوردار است، بپذيرد. به علاوه كشورهاي حاشيه خليج فارس به دنبال راه هايي براي آرام كردن ايران هستند، يكي از اين راه ها پرداخت غرامت به تهران در ازاي خاتمه دادن به جنگ است.

وضعيت فعلي در جنگ تاكنون تأثير اندكي بر اپك و بازار جهاني نفت داشته است. آتش بس احتمالا تأثيرات اندكي بر قيمت نفت خواهد داشت، اما حمله ايران به عراق يا حمله به تأسيسات نفت عراق يا ايران ممكن است كه به رغم تأثير اندك بر منابع نفت، احساس كمبود را در بازار نفت ايجاد كند. بهترين حالت، حمله ايران به تأسيسات نفت حاشيه خليج فارس است كه اساسا صادرات نفت را براي چندين ماه به شدت كاهش خواهد داد.

تاكنون جنگ ايران - عراق هم تأثيرات مثبت و هم منفي بر موقعيت شوروي در منطقه داشته است. از ديدگاه مسكو، تأثيرات مثبت عبارتند از:

- ايجاد احتمال آشوب بزرگ تر و جايگزيني نهايي برخي از رژيم هاي محافظه كار توسط رژيم هاي اصول گراي ضد غرب در منطقه.

- كمك به گسترش روابط ايران - شوروي

كه به خاطر استفاده روزافزون ايران از تسليحات شوروي در آينده افزايش خواهد يافت.

- تضعيف شديد رژيم صدام حسين.

از ديدگاه مسكو، تأثيرات منفي عبارتند از:

- كاهش اعتراضات به حضور نظامي امريكا در خليج فارس توسط كشورهاي محافظه كار حاشيه خليج فارس كه اكثر آن ها از ترس تهديدات ايران و شوروي متحد شده اند.

- كاهش اتحاد اعراب در مقابل اسرائيل.

- افزايش نارضايتي ها هم در ايران و هم در عراق به خاطر سلاح هاي مسكو كه در اختيار دو طرف است.

اگر چه جنگ، روابط شوروي را هم با ايران و هم با عراق پيچيده كرده است، اما شوروي به تلاش هاي خود براي حفظ تأثير بر دو كشور ادامه مي دهد. با اين حال تلاش هاي اصلي شوروي بر ايران تمركز دارند. ايران از يك موقعيت ژئواستراتژيك بزرگي برخوردار است.

شوروي به حفظ راهي براي نفوذ به حكومت آيت الله خميني ادامه مي دهد و بر روابط بين دو كشور تأكيد مي كند.

شوروي اميدوار است كه اگر ايران به عراق حمله كند، اين مسئله به جايگزيني صدام حسين توسط رهبري كه بيشتر طرف دار شوروي باشد منجر شود. اما، اهرم فشار مسكو بر تهران، محدود است و شوروي بعيد است كه حتي اگر بفهمد كه حمله ايران به عراق باعث روي كار آمدن يك حكومت اصول گرا در بغداد مي شود بتواند از حمله ايران به عراق جلوگيري نمايد.

يك مشكل عمده براي امريكا در پاسخ به موقعيت كنوني در جنگ ايران - عراق يافتن راهي براي خنثي سازي تلاش هاي ايران براي صدور انقلاب خود و ممانعت از افتادن ايران در دامن

شوروي است.

از بين رفتن است، بندرگاه هاي اين كشور در خليج فارس براي صادرات بسته شده اند، صادرات نفت و برنامه توسعه اقتصاد داخلي اين كشور كاهش يافته است و پرستيژ بين المللي و تصور نظامي اين كشور در حال از بين رفتن است.

5- هدف كاهش وابستگي نظامي به شوروي امروزه بسيار دور از دسترس است، زيرا عراق بايد همچنان به خريد سلاح از شوروي ادامه دهد. نقشه ها براي ميزباني از نشست جنبش عدم تعهد در بغداد، در سپتامبر سال جاري مورد تهديد قرار گرفته است. عراق امروز به جاي اين كه به عنوان يك رهبر محسوب شود به يك نيازمند تبديل شده است و وابستگي اين كشور به همسايگان خود و كشورهاي محافظه كار عرب خصوصا عربستان، مصر، كويت و اردن براي كمك مالي، لجستيكي و سياسي در حال افزايش است.

6- سوريه كه دشمن عراق در جبهه غربي اش محسوب مي شود با تقويت ائتلاف دمشق - تهران به دشمن فعال تري تبديل شده است. سوريه با تأييد شوروي كمك هاي نظامي خود را به ايران افزايش داده است و خط نفتي عراق را كه از سوريه به سمت مديترانه مي رود، مسدود ساخته كه اين اقدام باعث كاهش صادرات نفت و در نتيجه محروم ساختن بغداد از صادرات سالانه 6 ميليارد دلاري نفت شد.

سوريه همچنين مرز زميني خود را با عراق مسدود ساخت، اين اقدام واردات مورد نياز را با وقفه مواجه كرد. حمايت سوريه از گروه هاي مخالف عراقي افزايش يافته است.

7- پيامدهاي نهايي شكست عراق باعث افزايش توطئه ها عليه صدام خواهد شد. احتمال پيروزي براي اين توطئه چينان به خاطر سابقه صدام

در سركوب و حمله پيش دستانه، نامشخص است.

8- جدي ترين تهديد يعني ترور احتمالا از جانب رهبران نظامي و غير نظامي انجام خواهد گرفت كه تاكنون به خاطر سياست هاي صدام سركوب شده اند. اين مقامات ممكن است كه قبل از اين كه صدام باعث به خطر افتادن حكومت توسط اقليت سني شود، وي را عزل كنند.

9- اشغال فقط توسط عمليات نظامي بعيد به نظر مي رسد. مقامات نظامي در فكر تنش مرزي و جنگ طولاني مدت با ايران هستند. حزب بعث در تمامي سطوح مستحكم شده است و پيشرفت زيادي در زمينه كاهش دخالت نظاميان در امور سياسي انجام داده است.

10- عدم وجود يك جانشين براي صدام به يك دوره حكومت جمعي تحت سلطه اشخاص نظامي و امنيتي دارد و دسته فعلي اشاره مي كند. يك حكومت جمعي احتمالا تغيير چنداني در سياست خارجي ايجاد نخواهد كرد.

حكومت همچنان براي دريافت كمك مالي به كشورهاي حاشيه خليج فارس وابسته خواهد بود و براي دريافت اقلام نظامي و غير نظامي با غرب رابطه شديدي خواهد داشت و به اتكاء خود به شوروي به عنوان اصلي ترين منبع تأمين تسليحات عراق محتاج خواهد بود.

11- حكومت شورايي جمعي سرانجام از هم فروخواهد پاشيد چرا كه افرادي كه رهبري آن را بر عهده دارند و در مدرسه تباني و توطئه درس خوانده اند به دنبال كنار زدن يكديگر خواهند بود. كودتاهايي احتمالا رخ خواهد داد و رهبران رده پايين در ارتش ظهور خواهند كرد. درگيري بر سر قدرت، خطر بازگشت به الگوي حكومتي گذشته را زماني كه ايدئولوژي هاي بعثي بر سياست عراق سايه افكنده بود به

وجود مي آورد. تحت اين شرايط عراق احتمالا در نگرش خود تندرو خواهد شد و به دنبال روابط بهتر با جبهه پايداري خواهد بود.

[ صفحه 25]

گروه هايي از قبيل حزب الدعوه افزايش خواهد يافت. سقوط ارتش، ابزار اصلي كنترل در اختيار بعثي ها و سني ها را نابود مي سازد و تلاش هاي ايران براي تدارك يك شورش شيعي را افزايش مي دهد. يك شورش شيعي در جنوب عراق احتمالا با شورش چريك هاي كرد در شمال همراه خواهد شد. اين مسئله باعث تشكيل يك جبهه وسيع عليه سني ها در بغداد خواهد شد.

استفاده ديگر كشورها از بندرگاه هايش و تشويق روسيه براي بسته نگه داشتن لوله هاي نفتي عراق ادامه يابد. اين فشار وابستگي عراق به كمك مالي كشورهاي حاشيه خليج فارس و حمل و نقل از طريق اردن و خطوط نفت تركيه را بيشتر خواهد كرد. ايران بر اعمال فشار بر كشورهاي خليج فارس براي محدود ساختن كمك هاي آن ها به عراق ادامه مي دهد.

از تبعيدي هاي عراقي طي سه سال اخير هستند. ايران همچنين حمايت خود را از نيروهاي تبعيدي عراقي عملي كرده است. چنين داوطلباني مي توانند در صورت وجود حمايت از جانب نيروهاي متعارف ايران وارد عراق شوند.

20- نيروهاي ايراني همچنين مي توانند حملات هوايي و كماندويي عليه اهداف راهبردي عراق خصوصا اهداف اقتصادي ترتيب دهند و حملات زميني در مقياس كوچكي را تدارك ببينند. اين اقدامات مي تواند باعث افزايش هزينه هاي جنگ براي عراق شود. تحركات نظامي در منطقه مركزي مي تواند نيروي زميني را به بغداد نزديك تر سازد. ارتش ايراني مي تواند اهداف اقتصادي و نظامي را در شهر بصره به راحتي مورد حمله قرار دهد.

چنين كاري براي رسيدن به اهداف شان كافي باشد. شخص صدام هدف اصلي تبليغات ايران بوده است. خارج شدن وي از صحنه براي ايران براي آغاز مذاكرات صلح كافي است، اما اگر صدام باقي بماند يا اگر تهران تصميم به تغيير رژيم عراق بگيرد، وضعيت فعلي جنگ فرصت هايي را در اختيار تهران قرار مي دهد.

23- بصره كه دومين شهر بزرگ عراق است احتمالا هدف حملات ايراني طي شش ماه آينده قرار خواهد گرفت. اين شهر تنها 20 كيلومتر از مرز فاصله دارد و در دسترس نيروهاي ايراني است، نيروهاي ايراني مي توانند به راحتي به پشت شط العرب در شرق اين شهر برسند.

24- ويژگي اصلي نيروهاي دفاعي عراق اعتقاد سربازانش مي باشد. اكثر نيروهاي عراقي برغم شكست هاي اخير به شدت جنگيده اند و احتمالا با نفوذ ايران به داخل عراق مقاومت خواهند كرد. حاكميت سياسي براي از دست دادن نيروها و تجهيزات اهميتي قائل نيست و عقب نشيني اصلا جايز نيست. به علاوه عدم قابليت فرماندهان ارشد عراق اين احتمال را به وجود آورده است كه عراق نقاط برتري خود به لحاظ تبليغات و موقعيت دفاعي را از دست بدهد و يك شكست بزرگ را تجربه كند. اگر ارتش عراق به شدت فلج شود يا بصره اشغال گردد، رژيم بعثي به شدت آسيب مي بيند و شانس صدام براي بقاء بسيار اندك مي شود.

است. رهبران مذهبي حاكم، دچار چند دستگي شده اند اما آن ها همگي بر سر اصل نفوذ مذهبي اتفاق نظر دارند. آن ها در صدد نابود ساختن تمام تأثيرات غرب بر ايران هستند و خودكفايي اقتصادي را تشويق مي كنند. آن ها نظرات متفاوتي در خصوص صدور انقلاب ايران دارند.

26- حكومت به خاطر نفوذ آيت الله خميني در بين شخصيت هاي مذهبي سپاه پاسداران و اقشار پايين جامعه هم چنان منسجم است. كنترل حكومت كامل نيست اما رهبران مذهبي استفاده خوبي از ساختار مذهبي مي كنند مساجد به عنوان مراكز تبليغات و نقاط توزيع غذا مورد استفاده قرار مي گيرند. به علاوه حضور در نماز جمعه كه به مركزي براي تبليغات سياسي مبدل شده است اجباري است به علاوه جنگ با عراق توجهات را از مشكلات داخلي منحرف كرده است.

27- پيروزي در جنگ با عراق حداقل به صورت موقتي تنزل جايگاه نيروهاي نظامي را متوقف كرد.رهبران مذهبي در حال حاضر ارتش را به عنوان جزء لاينفك نظام مي دانند.

[ صفحه 27]

28- وفاداري نظاميان هم چنان مورد ظن است و بسياري از افراد در نظام بر حفظ هوشياري تأكيد مي كنند. پس از پايان جنگ بحث در خصوص ساختار و بزرگي ارتش دوباره از سر گرفته خواهد شد.

رهبران مذهبي از جمله آيت الله خميني افراد قابل اعتمادي را در تمامي سطوح نيروهاي مسلح قرار داده اند تا از ايجاد سياست تندروانه جلوگيري كنند.

حكومت آيت الله خميني به احتمال فراوان ميزان زيادي از نيروهاي نظامي را در مرز غربي حتي پس از خاتمه درگيري ها حفظ خواهد كرد. حكومت مي خواهد از بازگشت نيروهاي بسيجي به

مناطق شهري از طريق استفاده از آن ها در بازسازي مناطق جنگ زده يا ديگر پروژه هاي توسعه شهري بهره گيرد.

برخي از واحدهاي فعال در كردستان مستقر خواهند شد تا تهران كنترل بيشتري بر اقليت هاي مخالف داشته باشد.

31- ديدگاه فعلي نظام ايران در خصوص نيازهاي نظامي اش نسبت به زمان شاه معمولي نيست. به ميزاني كه ايران تصميم به تجهيز مجدد مي گيرد، منابع متنوع خارجي مورد استفاده قرار خواهند گرفت تا از وابستگي به هر يك از دو بلوك براي خريد سلاح جلوگيري به عمل آيد.

32- حكومت آيت الله خميني خود را به عنوان رهبر مستضعفان جهان مي داند. دشمني ايران با امريكا به صورت مستقيم منافع امريكا در خليج فارس را به خطر مي اندازد چرا كه در صورت شكست صدام، حكومت آيت الله خميني به عنوان يك قدرت برتر معرفي مي گردد. اين مسئله نظام را وادار مي كند كه به دنبال راهي براي رسيدن به قدرت منطقه اي باشد. به نظر رهبران مذهبي، انقلاب ايران تنها براي سرنگوني شاه نبوده است بلكه براي كمك به تمامي محرومان جهان صورت پذيرفته است.

33- ايران به دنبال راهي براي منصرف كردن كشورهاي حاشيه خليج فارس از همكاري با امريكا و تطبيق با تهران است. تهران اعلام كرده است كه كشورهاي حاشيه خليج فارس بايد به حمايت خود از عراق خاتمه دهند زيرا آينده آن ها به روابط شان با ايران بستگي دارد. حكومت آيت الله خميني از گزينه هاي گوناگوني براي دنبال كردن اهدافش استفاده خواهد كرد كه از اين ميان به اين موارد اشاره كرده است: تهديد ديپلماسي و احتمالا اقدام نظامي. مي توان توقع داشت كه

ايران به خاطر جمعيت، منابع و بلند پروازي ها تاريخي اش پس از جنگ توجه خود را به شكل روز افزوني به سمت كشورهاي حاشيه خليج فارس سوق دهد تا برتري خود را به اثبات رساند.

34- اين مسئله كه مشكلات داخلي ايران تا چه حد محدوديت براي اقدامات اين كشور در منطقه خليج فارس ايجاد خواهد كرد، هنوز نامشخص است، اما وسوسه صدور انقلاب به كشورهاي حاشيه خليج فارس براي رهبران مذهبي ايران بسيار شديد است. تهران احتمالا از ديپلماسي متعارف (به همراه تهديدات پنهان) و خرابكاري به جاي نيروي نظامي براي نيل به اهدافش استفاده خواهد كرد. ايراني ها در گذشته تلاش هاي براي سرنگون كردن حكومت بحرين انجام دادند. آن ها به آموزش، مسلح كردن و حمايت مالي از انقلابيون كشورهاي حاشيه خليج فارس كه با ايدئولوژي هاي اصول گرايانه ايران ابراز هم دردي مي كنند ادامه خواهند داد.

35- اگر چه بسياري از مسلمانان برخي از جنبه هاي انقلاب اسلامي را جذاب مي دانند اما ايران با موانع بزرگي از قبيل تفرقه بين شيعيان، تفاوت هاي تاريخي بين شيعه و سني و دشمني كشورهاي حاشيه خليج فارس با ايراني ها مواجه است. اكثر سني هاي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس يك مانع طبيعي براي گسترش انقلاب شيعي ايران محسوب مي شوند. با اين حال، ايراني ها احتمالا متقاعد شده اند كه مي توانند از شكايت ها عليه فساد و گسترش فرهنگ سكولار غرب در كشورهاي حاشيه خليج فارس بهره برداري كنند.

شيعي بر ضد گروه هاي چپ گرا اقدام كرده اند.

37- در كوتاه مدت، جدي ترين تهديدات براي امنيت داخلي در كشورهاي حاشيه خليج فارس احتمالا شامل طغيان پراكنده شيعيان مي شود كه به خاطر پيروزي هاي نظامي ايران عليه عراق ايجاد مي شود. اين مسائل مي تواند اقدامات تلافي جويانه اي را عليه نارضايان شيعه موجب شود و به نوبه خود تنش ها ميان جوامع سني و شيعه را شديدتر نمايد.

38- كويت تنها كشور صلح طلبي است كه ايران آن را مورد حمله قرار

[ صفحه 28]

داده است و اهميت آن كشور به عنوان يك مسير اصلي براي تأمين مواد جنگي مورد نياز عراق، كويت را به گزينه اصلي براي حملات ايران مبدل كرده است. از طرفي ديگر، توانايي ايران براي ايجاد آشوب در كويت در كوتاه مدت به نظر اندك مي رسد.

39- حمله ايران به عراق احتمالا به انسجام شكننده شوراي همكاري خليج فارس كه تحت سلطه عربستان است لطمه خواهند زد و احتمالا اعتماد كشورهاي عربي به امريكا را تضعيف خواهد نمود. خرابكاري ايران در عراق در صورت موفقيت تأثير مشابه اي در طولاني مدت خواهد داشت.

تضعيف صدام در پيش گيرد، كشورهاي حاشيه خليج فارس به تأمين كمك هاي مالي و پشتيباني براي ممانعت از بدتر شدن وضعيت عراق ادامه خواهند داد. آن ها همچنين اردن و احتمالا مصر را تشويق خواهند كرد كه به هر طريق ممكن به عراق كمك كنند. در عين حال، آن ها پيشنهادات جديدي را براي ايران مطرح كرده اند تا غرامت خسارت هاي جنگ را به اميد پذيرش توافق با عراق بپردازند.

42- كشورهاي حاشيه خليج فارس نيروهاي نظامي خود را وارد جنگ نمي كنند. آن ها مي دانند كه اين اقدام هيچ گونه تأثيري بر نتيجه جنگ نخواهد داشت و تنها خطر اقدام تلافي جويانه ايران را افزايش خواهد داد. با اين حال، اگر ايران به عراق حمله كند و يا كمك هاي خود را به شورشيان كرد يا شيعه عراقي از سر گيرد، عربستان و ديگران احتمالا راهي در اتحاديه عرب يا سازمان ملل براي تقويت رژيم صدام خواهند يافت.

عربستان اخيرا عراق را وادار كرده است كه به دمشق كمك مالي كند.

49- اگر چه سوريه با اشغال عراق مخالف است اما اسد احتمالا به

[ صفحه 29]

حمايت خود از ايران ادامه خواهد داد و در صورت انجام چنين اقدامي خود را از ايران جدا خواهد كرد اسد از تشكيل يك رژيم اصول گرا در بغداد كه احتمال حمايت از اصول گرايان سني سوري مخالف رژيم سكولار را افزايش مي دهد هراس دارد.

و در دسترس بودن منابع داشته باشد.

56- صنعت نفت عراق مي تواند از آتش بس سود برد.

اگر دمشق به عراق اجازه دهد كه صادرات نفت از طريق خط لوله سوريه - عراق از سر گرفته شود، بغداد فورا صادرات را از ميزان كنوني در حدود 650000 بشكه در هر روز، به 5 / 1 ميليون بشكه در روز افزايش خواهد داد. اين ميزان بالاتر از سهميه بغداد در اوپك يعني 2 / 1 ميليون بشكه در روز مي باشد.

با اين حال بغداد مانند زمان قبل از جنگ احتمالا به خط لوله سوريه به خاطر آسيب پذيريش اكتفاء نخواهد كرد و ترجيح خواهد داد كه اكثر نفت خود را از طريق پايانه هاي نفتي در خليج فارس صادر نمايد. عراق احتمالا صادرات نفت خام را از خليج فارس ظرف چهار تا شش ماه از سر خواهد گرفت زيرا اكثر تجهيزات لازم براي تعمير پايانه هاي نزديك ساحل عراق در مواقع بحران از قبل انبار شده اند. ظرف دو تا شش ماه آينده، كل صادرات نفت عراق احتمالا به ميزان قبل از جنگ يعني بيش از دو ميليون بشكه در روز خواهد رسيد كه اكثر آن از پايانه هاي خليج فارس صادر خواهد شد.

57- با اين حال، تلاش عراق براي افزايش صادرات به 2 ميليون بشكه در روز، قيمت را در بازار جهاني نفت كاهش خواهد داد. حفظ قيمت پايه 34 دلار اوپك نيازمند تداوم يك طرح كارآمد در خصوص توليد اوپك است. در اين وضعيت عربستان سعودي احتمالا عراق را تحت فشار قرار خواهد داد تا همچنان مطابق با سهميه خود در اوپك، نفت توليد

نمايد.

58- آتش بس تنها تأثير اندكي بر توانايي تهران براي توليد و صادرات نفت خام خواهد داشت. جنگ هيچ گونه محدوديت چشم گيري براي

[ صفحه 30]

صادرات نفت ايران ايجاد نكرده است. با اين حال، خطر براي نفت كش هاي حمل نفت در پايانه جزيره خارك، قيمت نفت ايران را بهبود خواهد بخشيد و صادرات نفت را براي تهران تسهيل خواهد نمود.

59- پيشرفت ايران به سمت قسمت جنوبي عراق تأثير چنداني بر صادرات نفت خام عراق نخواهد داشت. تمام توليد و پالايش نفت خام عراق در شمال اين كشور انجام مي گيرد و صادرات تنها منحصر به خط لوله تركيه - عراق است، با اين حال، اقدام نظامي در جنوب، حوضه هاي نفتي عراق را كه بيش از نيمي از ظرفيت توليد اين كشور را شامل مي شود، به خطر خواهد انداخت و بزرگ ترين پالايشگاه اين كشور را تهديد خواهد نمود:

- تمام حوضه هاي اصلي عراق واقع در جنوب اين كشور با حداكثر ظرفيت يعني دو ميليون بشكه در روز در 75 كيلومتري مرز قرار دارند.

- پالايشگاه بصره كه مسئول 45 درصد ظرفيت پالايش نفت عراق است در قسمت غربي شط العرب و 20 كيلومتري مرز قرار دارد. اين پالايشگاه در حال حاضر كار نمي كند.

60- تا زماني كه ايران اين منطقه را در تصرف خود دارد، بغداد نمي تواند نفت خام را در حوضه هاي جنوبي توليد يا صادر نمايد.

به علاوه تهران، دستور انهدام يا جابجايي تجهيزات نفتي را از سرزمين هاي تحت تصرف خود - به خاطر احتمال اقدام تلافي جويانه مشابه بغداد - صادر خواهد كرد. اين

اقدام توانايي بغداد را براي احياء صنعت نفت خود به شرايط قبل از جنگ كاهش خواهد داد. بعيد است كه بازار، واكنش شديدي نشان دهد، مگر اين كه شواهدي دال بر گسترش جنگ عراق و ايران وجود داشته باشد.

61- عراق از توانايي لازم براي حمله به اهداف اقتصادي ايران برخوردار است. عراقي ها حملات هوايي را عليه تأسيسات اصلي نفت در جزيره خارك انجام داده اند اما اين حملات بي نتيجه بوده اند. هر چه بيشتر جنگ به ضرر عراق پيش رود، عراقي ها احتمالا حملات هوايي خود را عليه تأسيسات نفتي ايران شدت خواهند بخشيد. با اين حال، حتي حملات همزمان توسط هر دو كشور عليه تأسيسات نفتي يكديگر تأثير محدودي بر سطح كنوني صادرات نفتي اين كشورها خواهد داشت.

63- حمله نظامي وسيع ايران عليه يكي يا بيش از يكي از كشورهاي حاشيه خليج فارس به نظر بعيد مي رسد. با اين حال، رهبران از كشورهاي حاشيه خليج فارس به شدت در خصوص مقاصد نظامي ايرانيان به سبب پيروزي اخير ايران بر عراق نگران هستند.

تأثيرات منفي اين جنگ براي مسكو عبارتند از:

- اعتراض كمتر كشورهاي محافظه كار به حضور نظامي امريكا در منطقه، اكثر اين كشورها ايران و شوروي را تهديد براي خود مي دانند.

- تضعيف بيشتر اتحاد اعراب در برابر اسرائيل.

- افزايش ناخشنودي در ايران و عراق بدين خاطر كه تأمين سلاح هر دو طرف توسط مسكو نه تنها هيچ يك را قانع نكرده بلكه هر دو طرف را نيز عصباني كرده است.

67- به رغم دشمني ها، شوروي همچنان تلاش براي حفظ تأثير را هم در بغداد و هم در تهران ادامه خواهد داد. از بهار سال 1981 كه شوروي تحويل سلاح را آغاز كرد، اين كشور نيازهاي نظامي عراق را تأمين كرده است. روابط سياسي هم تا حدي نتيجه عكس داده است، از ماه مارس، بغداد ميزبان مقامات اروپاي شرقي و مقامات بلند پايه نظامي شوروي بوده است. اين تعاملات مثبت نظامي و سياسي شوروي با عراق نشان دهنده علاقه مسكو به حفظ روابط با عراق مي باشد. به رغم ناخرسندي شوروي از شكاف ايجاد شده بين صدام و اعراب محافظه كار از غرب، عراق از نظر مسكو همچنان به عنوان يك هم پيمان و يك مخالف سنتي با سياست هاي امريكا در خاورميانه محسوب مي شود.

68- با اين حال، شوروي مشخصا ايران را به عنوان يك فرصت ژئواستراتژيك بزرگ تر محسوب مي كند و مشتاق است كه روابط را بهبود بخشد.

[ صفحه 31]

69- تجارت دو جانبه با ايران در سال 1981 به 1 / 1 ميليارد دلار افزايش يافت كه اين ميزان از ميانگين قبل از

انقلاب بيشتر و تقريبا دو برابر سال 1980 بود. در حال حاضر حداقل 2000 مستشار شوروي در ايران مشغول انجام چندين پروژه فني و اقتصادي و برنامه هاي نظامي هستند. اين ميزان با تعداد مستشاران زمان شاه برابر است. به نظر مي رسد كه هر دو طرف به گسترش پروژه هاي مشترك صنعتي در ايران علاقه مند هستند.

71- به رغم اين هم گرايي علايق در زمينه اقتصادي و افزايش اندك تماس هاي سياسي در ماه هاي اخير، تفاوت هاي شديدي بر سر مسائل خاص از قبيل ارسال سلاح از جانب شوروي به عراق و حضور نظامي شوروي در افغانستان وجود دارد و اين عوامل به همراه شك رهبران ايران نسبت به شوروي، احتمالا مانع بهبود چشم گير روابط بين دو كشور در كوتاه مدت مي شود.

از تلاش امريكا براي بهبود جايگاه خود در اين منطقه از طريق ميانجي گري ممانعت به عمل آورد.

74- اگر ايران به حمله خود ادامه دهد، شوروي اميدوار است كه سرانجام به منافع خود دست يابد. مسكو معتقد است كه اين حمله سرانجام به خاطر همان مشكلاتي كه منجر به شكست حمله عراق به ايران شد با شكست مواجه مي شود. پيروزي اوليه با مقاومت شديد نيروهاي عراقي كه در خاك خود مي جنگند مواجه خواهد شد و ايراني ها مشكلاتي در انجام اين حمله و حفظ روحيه نيروهاي خود كه در خاك بيگانه مي جنگند خواهند داشت. به علاوه اين حمله مي تواند باعث سرنگوني صدام و به حكومت رسيدن رهبران جديدي شود كه به سمت شوروي گرايش خواهند داشت.

75- با اين حال، اگر اين اقدام ايران با پيروزي همراه گردد و به تأسيس يك رژيم شيعي اصول گرا در بغداد بيانجامد، احتمالا شوروي به اين اعتقاد خواهد رسيد كه پيروزي ايران حكومت مذهبي در تهران را تقويت خواهم كرد و حتي ايران را نسبت به حمله به شوروي كمتر آسيب پذير خواهد كرد. اعتماد به نفس بيشتر تهران ناشي از شكست عراق هم مي تواند نظام آيت الله خميني را تشويق نمايد كه قدرت خود را از طريق سركوب حزب توده ايران و احتمالا افزايش حمايت از مبارزان افغان نشان دهد. با گذشت زمان شوروي احتمالا در تلاش براي حفظ تأثير گذاري خود بر بغداد از روابط تسليحاتي خود با اين كشور استفاده خواهد كرد و اميدوار خواهد بود كه يك رژيم دوستانه تري بر سر كار آيد.

كلي به شكل معكوسي تحت تأثير قرار خواهد گرفت.

- پيروزي تهران در جنگ ثبات كشورهاي حاشيه خليج فارس را به خطر خواهد انداخت.

- امريكا همچنان توسط كشورهاي محافظه كار عرب به خاطر محدود نكردن ايران مورد سرزنش قرار خواهد گرفت.

- اين جنگ به آساني مي تواند شدت يابد، اگر كشورهاي محافظه كار به منظور پشتيباني از عراق مداخله كنند.

77- امريكا منافعي دارد كه با آتش بس تأمين مي شود:

- آتش بس فرصت هايي را براي غرب ايجاد خواهد كرد تا بر ايران تأثير گذارد.

- خطر به قدرت رسيدن يك رژيم اصول گراي اسلامي يا چپ گراي تندرو در بغداد در آينده نزديك كاهش خواهد يافت.

- عراق به بازسازي اقتصادي اش خواهد پرداخت.

78- از طرف ديگر، درگيري مرزي طولاني مدت و در مقياس كوچك حتي به همراه تلاش هاي ايران براي خرابكاري مي تواند برخي منافع امريكا

[ صفحه 32]

را به پيش ببرد به اين شرط كه اين درگيري محدود باقي بماند و شدت نيابد.

- كمك مصر به عراق منافعي براي دنياي عرب در پي دارد. با اين حال، آتش بس نياز به مصر را به عنوان حامي كشورهاي عربي محافظه كار و مخالف تهديد ايران كاهش خواهد داد.

طبق يك نظر جايگزين، هيچ گونه تضميني وجود ندارد كه يك درگيري طولاني مدت بين ايران و عراق شدت نيابد. موافقان اين نظر معتقدند كه چنين درگيري مي تواند عامل بي ثباتي در منطقه خليج فارس باشد و درگيري مستمر مي تواند باعث افزايش فرصت ها براي شوروي براي تحت تأثير قرار دادن عراق و ايران شود.

79-

يك مشكل عمده براي امريكا در واكنش به وضعيت فعلي در جنگ ايران و عراق، يافتن راهي براي خنثي كردن تلاش هاي ايران براي صادر نمودن انقلاب خود و ممانعت از به دامن شوروي افتادن تهران است.

80- اما امريكا به طور كلي با معضل تعامل با ايران مواجه است.

- از يك طرف، غرب علاقه مند به جريان آزاد نفت و ممانعت از گسترش نفوذ شوروي در ايران است. اين علائق نيازمند گسترش روابط اقتصادي و سياسي با ايران است.

- از طرفي ديگر، تا زماني كه كشورهاي حاشيه خليج فارس غرب را طرفدار ايران مي بينند، احساس انزوا و ناامني در آن ها افزايش خواهد يافت. اين كشورها احتمالا براي كمك امنيتي به سمت غرب سوق خواهند يافت اما كمك غرب به اين كشورها از نظر ايران، يك اقدام خصمانه و عليه منافع ايران است.

81- غرب و مخصوصا امريكا اهرم اندكي براي تحت تأثير قرار دادن وقايع در ايران و براي پيشبرد منافع منطقه اي غرب در تهران در اختيار دارند. در حقيقت، رژيم مذهبي به از سر گيري روابط عادي با امريكا در آينده نزديك تمايلي ندارد. اگر چه ايران مايل به برقراري ارتباط با برخي كشورهاي غربي است اما همچنان به مخالفت با غرب و خصوصا امريكا ادامه خواهد داد.

82- به خاطر دشمني ايران با امريكا موضع سياست خارجي تهران به طور كلي مشابه مواضع اعضاي تندرو جنبش عدم تعهد است. ايران در خاورميانه به دنبال راهي براي برقراري ارتباط با كشورهاي ليبي، الجزاير، سوريه، يمن جنوبي و سازمان آزادي بخش فلسطين است. گسترش روابط اقتصادي تهران با ديگر

مناطق جهان سوم بر كشورهاي نزديكي از قبيل پاكستان، تركيه و هند متمركز شده است كه همگي اساسا مسلمان هستند.

83- تعدادي از عوامل به ارزيابي تأثير گذاري ايران كمك خواهد كرد. همان طور كه قبلا اشاره شد، علاقه شديدي بين ايران و كشورهاي به اصطلاح مطرود و همچنين شوروي وجود دارد كه مي تواند خطرات اين محور تندرو را كه كشورهاي عرب محافظه كار از آن واهمه دارند، اصلاح كند. تلاش ايران براي صادر نمودن اصول گرايي اسلامي خود با زور مي تواند باعث تهييج حس ملي گرايي اعراب شود. اگر چه ظهور يك رهبر با جذبه پيرو اسلام مي تواند منجر به ايجاد يك روند فريبنده در منطقه شود.

اما آيت الله خميني به رغم جاذبه اش در بسياري از كشورها به عنوان شخصي كه بيش از حد شيعه، ايراني و واپس گرا است محسوب مي شود كه نمي تواند يك انقلاب منطقه اي عليه دولت هاي سني و نفوذ غرب تدارك ببيند.

84- به علاوه، اگر كشورهاي منطقه اي و غرب در اقدامات امنيتي و در واكنش خود به پيروزي هاي ايران در جنگ با عراق همچنان هماهنگ نباشند، رهبران مذهبي ايران ديگر چيزي به عنوان تهديد خارجي نخواهند داشت. در اين زمان فشارهاي اقتصادي و سياسي در ايران مي تواند مثل دوره «ترميدور» [1] افزايش يابد كه اين مسئله مي تواند به امريكا كمك كند كه گزينه هاي جذاب تري براي تحت تأثير قرار دادن سياست ايران بيابد با اين حال، اين يك اميد در طولاني مدت است و در حال حاضر منافع ايران در خليج فارس همچنان مورد حمله قرار خواهد گرفت.